Mini Ansiklopedi Y
- Y -
Yardımlaşma Nedir?
Yardımlaşma, birlikte çalışmak yada
yardım etmektir. Birlikte çalışırken, birbirimizle anlaşmayı öğrenebiliriz. Bir
takım gibi çalışarak, yalnızken yapamayacağımız şeyleri yeteneklerimizi ve
enerjimizi birleştirerek başarabiliriz.
İzlenilecek kurallar
—Diğerlerine cesaret verin.
—Doğal yeteneklerine ve becerilerine katkıda bulunmayı sağlayın.
—Bir izleyici olduğunuz kadar lider olun.
—Herkese eşit davranın.
—Soğukkanlı olun.
—Yarışı bir kenara bırakın.
—Dürüst olun.
—Grup anlaşmazlıklarında esnek olun.
Yıldız Kayması Nedir?
Gece gökyüzünün herhangi bir yeri birdenbire aydınlanıverdi. Ama bu ışık
geldiği gibi sessizce akıp gitti. Bir yıldız düştü. Aslında bunlara yıldız demek
doğru değildir, çünkü bir yıldız binlerce kilometre çapında görkemli ve korkunç
sıcak bir gaz topudur. Bunlar, birkaç gram ya da kilogram ağırlığında taş ya da
madenden oluşmuş nesnelerdir. Bilim adamları bunlara "meteor" (göktaşı) der.
Binlerce göktaşı Dünya’nın çevresindeki boşlukta gece gündüz dolaşır durur.
Bunlardan bazıları Dünya’ya çok yaklaşır, yer çekime kapılıp yeryüzüne düşerler.
Bu düşme sırasında atmosferin frenlemesiyle doğan sürtünme nedeniyle göktaşları
gittikçe ısınırlar ve sonunda gözle görülecek biçimde parlarlar.
Gündüzleri de atmosferden içeri dalan göktaşları olur, yalnız gün ışığı çok daha
parlak olduğu için onları ancak radarlar aracılığıyla saptayabiliriz.
Yasalar Ne İşe Yarar?
Yasalar toplum yaşamı için gerekli
kurallardır. İnsanlar bir arada yaşamaya başladıktan sonra barış ve düzeni
sağlayabilmek için yasalar koymuşlardır. Yasalar herkesin özgürlüğünün
sınırlarını belirleyerek insanların birbirine zarar vermesini önler; insanları
ve mallarını korur.
Polis yasalara uyulmasını sağlamakla görevlidir; mahkemeler ise yasalara aykırı
davrananları yargılar ve suçlu bulunanları cezalandırır. Pek çok ülkenin temel
yasaları içeren anayasaları vardır. Demokratik ülkelerde yeni yasalar, halkın
temsilcilerinden oluşan meclisten çıkar. Bu meclise yasama organı denir.
Yasalar başlıca iki grupta toplanabilir. Medeni hukukla ilgili yasalar
borçlanma, evlenme ve miras gibi konulardaki düzenlemeleri içerir. Hırsızlık ve
cinayet gibi suçlarla ilgili yasalar ise ceza hukukunun kapsamına girer.
Bunlardan başka uluslararası hukuk kuralları ve askeri yasalar da vardır.
Yıldızlar Neden Göz Kırpar Gibi Görünür?
Yıldızların ışığı, bize erişmeden
önce, Dünya’yı çevreleyen havanın içinden geçer. Bu hava katmanı, sürekli
hareket etmekte ve değişmektedir. Bu yüzden yıldızlar bir parlayıp bir
sönüyormuş gibi görünür. Yıldızların bize göz kırpıyormuş gibi görünmelerinin
nedeni de budur.
Eski İnanışlar
Çok eski çağlarda insanlar akşam olunca havanın neden karardığını, geceleri
Güneş'in nereye gittiğini bilmiyorlardı. Bununla ilgili değişik inanışlar vardı:
-Karanlık Sepeti: Afrika’da yaşayan bazı insanlar eskiden karanlığın olmadığına
inanırdı. Bu inanışa göre Tanrı, yarasaya bir sepet dolusu karanlık vererek bunu
Ay’a götürmesini istemiş; ama karanlık, yolda sepetten çıkarak kaçmış. O
zamandan beri yarasa her gece karanlığı yakalamak için uğraşır dururmuş.
-Karanlık Şeytanı: Eski Mısırlılar, güneş tanrısı Ra’nın, her gece yer altına
inerek orada yaşayan karanlık şeytanı ile boğuştuğuna inanırlarmış. Bu inanışa
göre Ra, bu savaşı her zaman kazanır ve gökyüzündeki yerine geri dönerek
Dünya’yı aydınlatmayı sürdürürmüş.
Yunuslarla balinalar nasıl uyur?
Nefes almak için periyodik olarak
suyun yüzeyine çıkmaları gerektiğini biliyorum, öyleyse, uyuyakalıp ta
nefessizlikten ölmezler mi?
Yunuslar ve balinalar tıpkı insanlar gibi memeli hayvanlardır. Birçok başka
özelliğin yanı sıra, insanlarla benzer kemik yapısına sahipler, sıcak kanlılar
ve doğurarak ürüyorlar. İnsanlarla bu hayvanlar arasındaki en büyük farklılık
ise içinde bulundukları farklı ortamla ilintili. Yunuslar ve balinaların son
derece kendilerine özgü bir nefes alma sistemleri var ve bu sistem onların suyun
altında oksijen almaksızın uzun süreler kalabilmelerine (bazen 30 dakika hatta
daha uzun süreler) olanak verir.
Karada yaşayan bizler, diğer kara memelileri gibi, istem dışı nefes alırız: yani
biz nefes alıp almama kararı vermeyiz, bedenimiz otomatik olarak havayı içine
alır. Yunuslar ve balinalar ise bulundukları su altı ortamından ötürü bilinçli
nefes alırlar. Fiilen ne zaman nefes almaları gerektiği konusunda karar vermek
durumundadırlar. Sonuç olarak, nefes almaları için de bilinçlerinin açık olması
gerekir.
Bu durum bir problem yaratır, çünkü memelilerin beyinlerinin doğru bir biçimde
çalışabilmesi için, beynin zaman zaman bilinçsiz hale geçmesi yani uyuması
gerekir. Yunusun okyanusun yüzeyine çıktığı seyahatlerinde kısa aralıklarla
kestirebilme fırsatı elbette oluyor ancak bu pek de geçerli bir seçenek değil.
Eğer bilinçli bir nefes alıcıysanız, tümüyle bilinçsiz uyku haline geçmek pek
akıllıca ve uygulanabilir görünmüyor, çünkü ya zamanında uyanmazsanız ne olacak?
Yunuslar ve balinalarda bu sorunun çözümü, beynin bir yarısının uyku haline
geçip, diğer yarısının bilinçli kalması biçiminde çözülmüş. Bu durumda hayvan
hiçbir zaman tümüyle bilinçsiz hale geçmiyor ama aynı zamanda da gereksindiği
dinlenme fırsatını buluyor. Bilim adamları bu olayı, yunuslara
elektroansefalografi uygulayarak incelemişler.
Bu süreçte, kafalarına bağlanmış elektrotlar, yunusların beyinlerindeki elektrik
düzeyini ölçmüş. Elektroansefalogram sonuçları, uyku halindeyken beynin
yarısının kapalı, diğer yarısının ise faal olduğunu göstermiş. Araştırmacılar
yunusların günde yaklaşık sekiz saat bu durumda kaldıklarını bulmuşlar. Bu
durumun nasıl bir durum olduğunu gerçekten bilmemize olanak yok, ancak sıkı bir
tahmin yaparak, bunun uyku öncesi, tam dalarken girdiğimiz yarı bilinç haline
benzer bir şey olduğunu tahmin edebiliriz.
Bilincin tam kapalı olmadığı, uyku ile uyanıklık arası bir durum olsa gerek,
hani etrafta neler olup bittiğinin ayırımında ve gerektiğinde hemen uyanabilecek
bir durum gibi. Evet, yunuslar ve balinalar nerede uyurlar sorusuna gelirsek,
herhalde en mantıklı yanıt olarak, okyanus yüzeyine yakın herhangi bir yer
diyebiliriz.
Gerektiğinde hemen nefes almak üzere yüzeye çıkabilsinler diye. Yunusların çok
az hareketle yavaş yavaş ilerledikleri hiç gözlemlenmemiş bir olgu değil.
Yoğunlaşma nedir?
Isı kaybı sonucu, maddenin gaz
halinden sıvı haline geçmesi.
