Mini Ansiklopedi U
- U -
Uçuk
Nedir?
Uçuk genellikle dudak, ağız ve burun
delikleri çevresinde çıkan Herpes simplex adı verilen virüsün sebep olduğu
hastalıktır.
Uzay Gemileri Uzayda Nasıl Hareket Eder?
Uzayda hava yoktur. Bu yüzden uzay
araçları normal taşıtlar gibi sürtünmeyi kullanarak hareket etme imkanına sahip
değildirler. Bunun yerine momentumun korunumunu kullanırlar!...
Momentum bir cismin hızı ile kütlesinin çarpımıdır. Bu sayının önemi ise ne
olursa olsun (dışarıdan bir kuvvet etki etmedikçe!) sabit kalmak zorunda
olmasıdır!... Böyle olunca da mesela bir sistemin kütlesi değiştiğinde hızı da
değişmek zorunda kalır momentumu korumak için.
Buz patenini hepiniz seyretmişsinizdir. Çiftlerde erkek, eşini ittiğinde kız kendin uzaklaşırken kendi de geriye doğru hareket eder. İşte vakt-ü zamanında bilim adamları düşünmüşler taşınmışlar ve uzay araçlarını bu şekilde tasarlamışlar Yakıt tankında yakılan sıvı yakıt yüksek hızla ve devamlı olarak dışarı püskürtülür! Bu da uzay aracına ileriye doğru bir hız kazandırır.
Ayrıca uzay araçları belli bir hıza ulaştıktan sonra o hızla hızlarına devam etmek için devamlı yakıt kullanmalarına da gerek yoktur. Çünkü uzayda hava, dolayısı ile sürtünme olmadığından hızınızı bir gezegenin çekim alanına girene kadar problemsizce koruyabilirsiniz. Bu yüzden uzay uçuşlarında azami yakıt tasarrufu için gezegenlerin çekim kuvvetleri kullanılır. Mesela şu anda hala plan safhasında olan Mars'a insanlı yolculuk için Jüpiter'in çekim kuvveti kullanılması hesaplanıyor.
- Ü -
Ütü nasıl düzleştirir?
Kumaşlar yan yana uzanan ve gözle
görülmeyen liflerden, yani bir çeşit tellerden meydana gelmişlerdir. Liflerin
molekülleri ince-uzun olup birbirlerine gevşekçe zincirleme bağlıdırlar. Bu
bağlar çözülüp açıldıklarında ve düzensiz şekilde oluştuklarında, liflerin de
düzgünlüğü bozulmuş dolayısı ile kumaş buruşmuş olur.
Pamuklu kumaşlar selüloz moleküllerinden oluşurlar. Bu moleküller birbirlerine
hidrojen bağlan ile bağlıdırlar ve bu bağlar da yeterli ısı ve çok az miktarda
su ile kırılabilirler. Su ile şişen liflerin kırılan molekül bağları, ütü
kumaşın üzerindeyken düzgün bir şekilde tekrar bağlanırlar ve ütü
kaldırıldığında kumaşta düzgün ve pürüzsüz bir yüzey oluştururlar.
Görüldüğü gibi ütülemede ısı ve su, kumaşın moleküllerindeki bağların şişerek
kırılmalarını, ütünün ağırlığı da onların preslenip tekrar düzgün bir şekilde
bağlanmalarını sağlıyor. Bu nedenle pantolonu yatağın altına koymak gibi susuz
ve ısısız yöntemler kumaşın ütülemede olduğu gibi düzleşmesini sağlayamaz. Kuru
bir pamuklu kumaştaki buruşuklukları soğuk bir ütü ile asla düzeltemezsiniz.
Pamuklunun dışındaki kumaşlarda uzun-zincir moleküllerin birbirlerine bağlanış
şekilleri farklı da olsa ütülemenin etkisi aynıdır. Örneğin, yünlü kumaşlarda
ortak bağlar çapraz şekildedirler. Bazı kimyasalları kullanarak, bu bağları
kırıp sonra ütü ile şekillendirmek suretiyle, kumaş kalıcı olarak pilili yani
kıvrımlı veya büzgülü hale getirilebilir.
Naylon, polyester ve benzeri esaslı kumaşların yapıları ise ısıya hassastırlar.
Onları ütülerken ısının kontrollü uygulanması gerekir.
